Waar woonde Vincent in Den Haag?

Een vriend van mij die de geschiedenis van Scheveningen en Den Haag bestudeert, vertelde mij dat Geest een van de oudste straatnamen van onze stad is. Misschien wel de alleroudste. Ik vroeg mij af of hier een artikel voor deze krant in zou zitten en toen ik tot de ontdekking kwam dat de kunstenaar Vincent van Gogh ook iets met deze straat gehad heeft, leek me dat zeker het geval. Jan Kaffa heeft in de Haagse Tijden van 11 januari 2022 ook al aandacht besteed aan deze straat. Ik zie dit artikel dan ook als een aanvulling daarop.

Op dit moment vormt de straat Geest de verbinding tussen de Torenstraat en het Slijkeinde. Oorspronkelijk waren het Slijk-einde en Geest één geheel maar toen het gedeelte dat nu Geest heet, bestraat werd en het andere deel niet, kreeg dit de naam Slijkeinde. Dit bestraten moet voor 1568 gebeurd zijn omdat in dat jaar de naam Slijkeinde al gebruikt werd. Waar komt de naam Geest vandaan? In een grafelijke rekening die namens graaf Floris V in 1316 werd opgesteld, worden in de buurt van het grafelijk huis een tweetal buurtschappen genoemd, de Veen en de Geest. In die rekening is sprake van 253 erven. Dat wil zeggen dat er 253 pachters waren die grond van de graaf in leen kregen. Rond die buurtschappen werd een ringweg aangelegd die aansloot op de verbindingsweg tussen ’s Gravendeel en Leiden. Tussen het laagveen bevonden zich hoger-gelegen zandwallen en die worden geest genoemd. Het buurtschap de Geest lag dan ook op zo’n zandwal. Later zijn die buurtschappen uitgegroeid tot het dorp Die Haghe. 

In het boek Van Gogh en Den Haag wordt de Geest ook genoemd. Dit boek is in 1990 verschenen als aanvulling op een tentoonstelling in het Haags Historisch Museum. Vincent van Gogh (1853-1890) heeft gedurende een tweetal perioden in onze stad gewoond. Om precies te zijn van 30 juli 1869 tot 10 mei 1873 en van 27 november 1881 tot 11 september 1883. Het gaat mij in verband met dit artikel om die laatste periode. Een van de belangrijkste redenen waarom hij in 1881 weer in Den Haag kwam wonen, was het feit dat hij les wilde krijgen van de kunstschilder Anton Mauve. Anton was getrouwd met een nichtje van Vincent en hij woonde en werkte op het adres Zuid-Oost Buitensingel 198. Vincent ging op 1 januari 1882 op het toenmalige adres Schenkstraat 9 wonen en zes maanden later op nummer 13. Deze laatste woning was groter. Hij ging hier samen met Sien en haar twee kinderen, Maria en Willem wonen. Begin 1882 had hij Clasina Maria Hoornik (1850-1904) leren kennen, ze werd Sien genoemd en ze zijn zo’n twee jaar met elkaar omgegaan. Toen Vincent Den Haag verliet en in Drenthe ging wonen, ging Sien weer bij haar moeder wonen. 

Waar bevond die bakkerij zich?

In het eerdergenoemde boek Van Gogh en Den Haag staan op pagina 48 en 49 enkele door Vincent van Gogh gemaakte tekeningen. Deze tekeningen zijn in de maand maart van het jaar 1882 gemaakt. Lange tijd is gedacht dat de afgebeelde bakkerij zich in de Geest bevond en dan bedoel ik de straat met die naam. Vincent ging in die tijd vaak met zijn schetsboek naar het Kortenbos, een volkswijkje vol stegen en hofjes. Soms deed hij dat samen met de kunstenaar George Breitner die in de buurt in de Juffrouw Idastraat op nummer 16 een atelier had. Zoals u misschien wel weet, zijn er heel veel brieven van Vincent van Gogh bewaard gebleven. In een van die brieven schrijft hij over een van die tekeningen: “Dat is gemaakt op de Geest in de stofregen in een straat waar ik in ’t slijk stond”. Het lag dan ook voor de hand om te denken dat het hier om de straat Geest gaat. Nader onderzoek wees uit dat er twee bakkerijen in die straat waren en er wordt zelfs aan getwijfeld of een van die twee bakkerijen er op dat moment al was. Het opschrift ‘brood- en beschuitbakkerij’ zoals op bovenstaande tekening staat was bij beide bakkerijen niet van toepassing. Vincent schrijft in zijn brief op de Geest en daarmee geeft hij aan dat hij die tekening in het buurtje de Geest gemaakt heeft. Na enig zoeken werd duidelijk dat het hier om een bakkerij in de Noordstraat op nummer 13 en 15 gaat. Gezien het perspectief van die tekening moet hij gemaakt zijn vanuit de eerste verdieping van een huis dat schuin tegenover de bakkerij stond. Zowel de eerdergenoemde Sien als haar moeder hebben in die tijd op het adres Noordstraat 16 gewoond. Deze tekening of een schets ervan is dus van daaruit door Vincent gemaakt. 

Een persoonlijke noot

In de jaren zestig van de vorige eeuw was ik bevriend met iemand die in de Schilderswijk waar hij woonde Rooie Jantje werd genoemd. Hij deed in zolderopruimingen, dat wil zeggen dat hij tegen betaling bij iemand de zolder kwam leeghalen. Na zo’n opruiming in een huis op de Schenkweg had hij als dank een schilderijtje gekregen. De oude dame die het hem gegeven had, vertelde dat het hier om een schilderijtje van Van Gogh zou gaan. Het ging om een met krijt uitgevoerd portretje van een man. We zijn samen op zoek gegaan wie dit portret gemaakt zou kunnen hebben. Dat het niet door Van Gogh zelf gemaakt was, leek me wel duidelijk. Na enig speurwerk kwamen we erachter - onder andere omdat er een signatuur op stond - dat het door Henri de Toulouse-Lautrec gemaakt was en zo goed als zeker de broer van Vincent, Theo, voorstelde. Jan heeft het toen voor ƒ 500,- verkocht. Ik had het graag zelf willen kopen, maar op dat moment ontbrak me het geld ervoor.