Langs deze onsympathieke weg

Ik heb al meer dan 46 jaar een uit de hand gelopen vakantieliefde. Na mijn eindexamen heb ik tijdens de zomervakantie een leuke jongeman leren kennen, die ik nog iedere dag zie. Hij is natuurlijk inmiddels iets minder jong, maar nog wel steeds leuk. Niet iedereen vindt een geschikte partner tijdens de vakantie, op het werk, bij een vereniging of in de kroeg. Of bij welke gelegenheid waar je mensen leert kennen. Soms moet de liefde een handje geholpen worden. 

Vandaag de dag zijn er ontelbare datingapps, maar voordat die er waren, moest degene die naar een partner zocht een advertentie in de krant zetten. En heel lang waren dat ook huwelijksadvertenties, want ongetrouwd samenwonen kwam nauwelijks voor. Later kwam het wat bredere begrip contactadvertentie in zwang. Ik ben eens in het online archief (www.delpher.nl) met Nederlandse kranten gedoken om te zien wat er zoal gezocht en aangeboden werd. 

Inkomen of vermogen

Wat opvalt bij huwelijksadvertenties die voor de Tweede Wereldoorlog werden geplaatst: geld speelt vaak een belangrijk rol bij de partnerkeuze. In 1921 meldt zich in de Haagsche Courant een weduwnaar op zoek naar een meisje of weduwe. Hij zet zijn inkomen van ƒ2000,- er gelijk bij én in de advertentie staat dat hij een vrouw zoekt met ‘liefst enig fortuin’. Direct daaronder biedt zich een ‘beschaafde dame van middelbare leeftijd, niet onbemiddeld’. Een veertigjarige man laat weten dat hij ƒ200,- per maand verdient, maar is dan weer zo sympathiek om erbij te zetten: ‘vermogen of stand wordt niet verlangd’. 

Ik zag advertenties uit 1936 met aanduidingen als ‘alleenstaande jonge dame van goeden huize met comfortabel home z.k.m. gefort. heer.’ En ook: ‘dame met vast inkomen wenst kennismaking met dito heer, liefst ambtenaar of militair’. Dat waren destijds beroepen waar je niet of nauwelijks uit kon worden ontslagen, dus deze dame had echt behoefte aan vastigheid. Waarbij we niet moeten vergeten dat de dertiger jaren niet voor niets de crisisjaren werden genoemd en de werkloosheid toen heel hoog was. 

Godsdienst 

Ook godsdienst is voor de oorlog belangrijk. Dat zie je in aanduidingen als: ‘van Chr. Beginselen’ ‘Roomsch Katholiek’. Nu hoefden de adverteerders dat er alleen bij te zetten in de algemene kranten. Adverteerde je in een katholieke of protestants-christelijke krant, was het natuurlijk vanzelfsprekend dat je een gelijkgezinde man of vrouw zocht. Dat geldt ook voor de advertenties in het Nieuw Israëlitisch weekblad, het joodse periodiek. In de advertenties in die krant viel me iets op wat ik niet in andere kranten vond. Er staat een aantal keren ‘geen sjadjen’ bij. Of juist ‘sjadjen gezocht’ of ‘sjadjen met jarenlange ervaring biedt bemiddeling aan’.  En sjadjen betekent: ‘koppelaar, huwelijks-onderhandelaar, iemand, die zich bezighoudt met het inleiden en voeren van huwelijksonderhandelingen’. De laatste keer dat ik dit begrip vond, was in een advertentie in 1967: ‘Gezocht: sjadjen, bekend in zeer goede kringen’. 

Kind wel of geen bezwaar 

In deze tijd met veel echtscheidingen komt het natuurlijk vaak voor dat een van de twee partners (of allebei) al kinderen uit een eerdere relatie hebben. Voor de oorlog kwamen echtscheidingen veel minder voor, maar er waren wel weduwen of weduwnaars met kinderen. Zo wil in 1921 een weduwe graag ‘voor zichzelf en hare jeugdige kinderen hertrouwen’. Blijkbaar moet het haar geen moeite gekost hebben iemand te vinden, want bij het zoeken op de aanduiding ‘kind geen bezwaar’ vond ik in ruim honderd jaar krantenarchief meer dan 30.000 advertenties. Overigens zie je deze toevoeging ook staan in advertenties waar voor moederloze gezinnen een huishoudster wordt gezocht. Achter die advertenties zat natuurlijk een praktische reden, maar het zal toch ook voorgekomen zijn dat de heer des huizes uiteindelijk met de huishoudster trouwde. Verkapte huwelijksadvertenties dus wellicht. 

Uiterlijk en liefhebberijen

In een moderne datingapp zijn foto’s heel belangrijk. Contact- en huwelijksadvertenties in kranten boden geen mogelijkheid om er een foto bij te zetten. Heel lang leek uiterlijk op voorhand niet belangrijk, althans ik zie geen omschrijvingen in de teksten. Wel staan er aanduidingen als ‘net’ en ‘fatsoenlijk’. Dat zou je misschien innerlijke schoonheid kunnen noemen. Na de oorlog beginnen er teksten als ‘leuke of vlotte verschijning’ bij te komen. Of ‘blond’ en ‘slank’. Gelukkig zocht niet iedere man een vrouw met mannequinmaten, ik neem tenminste aan dat met ‘volslank’ meer het type vrouw bedoeld wordt dat te zien is op schilderijen van Rubens. Ook zetten de adverteerders in de vijftiger en zestiger jaren vaker in de tekst wat hun hobby’s of vrijetijdsbestedingen zijn. 

Ontwikkelling

In de zeventiger jaren zie je steeds meer advertenties in de kranten, nog wel onder het kopje ‘huwelijk’. De wat uitgebreidere advertenties worden steeds completer. Lengte, beschrijving uiterlijk, opleiding, liefhebberijen; het staat er allemaal bij. In de jaren tachtig gaat de rubriek ‘huwelijk en kennismaking’ heten, het boterbriefje is niet het enige doel van de advertenties. En sommige teksten worden steeds explicieter: ‘sexuele jonge man zoekt sexuele vrouw’ of ‘bisexuele man zoekt contact met bisexuele man of echtpaar’. Tien jaar later, begin negentiger jaren heet de rubriek ‘huwelijk, kennismaking enz.’ en de variatie in vraag en aanbod en het aantal advertenties neemt nog verder toe. Niet roken duikt voor het eerst op, waarbij ik gelijk moet denken aan de uitdrukking ‘kissing a smoker is like licking an ashtray’, dus ik begrijp deze eis in een advertentie erg goed. 

Duurzaam

Bij alle varianten van gezocht contact, bleek er toch één heel constant te zijn. Veel mensen zeiden expliciet op zoek te zijn naar een duurzame relatie. Waarbij wel de lijst van eisen en eigenschappen die mensen opstelden, steeds langer werd. Omdat advertenties duur waren, moest er wel geschrapt worden. Kun je je Koot en Bie nog herinneren met ‘man met baardje zoekt vrouw’? Zoek maar eens op deze zin in YouTube, de scène is nog steeds erg leuk. 

Als titel van dit artikel heb ik gekozen: langs deze onsympathieke weg. Dat is een tekst die in veel huwelijksadvertenties te vinden is en die klinkt als een soort verontschuldiging. Alsof de zoeker zich schaamt voor het feit dat het via de ‘gewone’ wegen niet lukt om iemand te vinden. De rubriek huwelijk en kennismaking is vrijwel uit de kranten verdwenen, ook op dit terrein leven we in een digitale wereld. Maar de zoektocht naar een partner of contact blijft, waarbij ik de indruk heb dat het tegenwoordig heel gewoon is dat je vertelt dat je actief naar een date of partner zoekt.