Handel en wandel

In de loop der tijd heeft de mensheid de nodige revoluties meegemaakt. De meest ingrijpende hiervan is naar mijn idee de industriële revolutie. Hij begon rond 1750 in Engeland en zo’n vijftig jaar later kreeg Europa en dus ook ons land ermee te maken. Zo werd Den Haag de derde industriestad van ons land, waarin onder meer de metaalgieterij en -pletterij L.J. Enthoven en Co gehuisvest was. De naam Pletterijkade komt hier vandaan. De uitvinding van de stoommachine speelde hierbij een voorname rol. Werden voor die tijd de meeste goederen handmatig gemaakt, vanaf die tijd gebeurde dat machinaal. Kleinschalige werkplaatsen groeiden uit tot grote fabrieken en dit alles had ingrijpende organisatorische en sociale veranderingen tot gevolg. Een van die veranderingen was het koopgedrag van mensen en hier wil ik in dit artikel op ingaan.

Handelen

Het werkwoord handelen heeft twee betekenissen. Zich gedragen en Koopmanszaken doen. Handelen is een afleiding van het woord hand. Denk maar aan het zeventiende-eeuwse kinderspel handjeklap. Later werd deze term gebruikt wanneer een boer en een koopman tot overeenstemming moesten zien te komen tijdens de verkoop van vee. Dan sprak men van loven en bieden, waarbij loven aangaf dat er een bepaalde som geld werd gevraagd. Ook iets van de hand doen heeft hiermee te maken. Hoewel met handel en wandel het doen en laten van iemand wordt bedoeld, vind ik het als titel hier op z’n plaats. Dit artikel gaat immers om het koopgedrag en nog niet zo heel lang geleden moest men aan de wandel gaan om iets te kopen.

Een korte geschiedenis

In vroeger eeuwen was het lang niet altijd gebruikelijk om met gebruikmaking van geld iets van eigenaar te laten veranderen. Laat ik een voorbeeld geven. Wanneer een boer zijn graan liet malen op een molen rekende hij niet af met geld maar met een klein deel van het graan zelf. De molenaar had een schepel met een inhoud van tien liter en hierin goot hij zoveel graan als redelijk was voor zijn werkzaamheden. Dit graan ging in een kist en bij tijd en wijle ‘verkocht’ hij dit graan aan de bakker. De generatie van laat ik zeggen na de Tweede Wereldoorlog heeft enorme veranderingen in de manier waarop producten aangeboden en gekocht werden meegemaakt, daar vertel ik niets nieuws mee. In de buurt waar je woonde, waren diverse kleine winkeltjes die zich specialiseerden in de verkoop van producten. Vaak kende de winkelier of winkelierster zijn of haar klanten. Ik ben voor de zekerheid even gaan zoeken of het woord winkelierster bestaat en dat is het geval dus hier kan ik me geen buil aan vallen. Daarnaast kwamen de bakker, de melkboer, de schillenman en andere kopers en verkopers aan de deur. Ik heb zelf nog een bakkerswijk in het Bezuidenhout gelopen of liever gefietst. 

Ook zagen we de betrekkelijk kleine kruidenierswinkels langzamerhand veranderen in supermarkten. Voor sommige producten zoals kleding ging je naar de binnenstad. Een heel enkele keer bracht de postbode een pakketje aan huis, maar dat was in die tijd een uitzondering. De rond 1900 begonnen industriële revolutie heeft natuurlijk niet stilgestaan. Zeker de laatste tientallen jaren is er enorm veel veranderd in het koopgedrag en het geldverkeer in ons land. Of dit altijd een verbetering was, waag ik te betwijfelen. In het begin noemde ik de sociale veranderingen en die waren zo groot dat menige oudere ze letterlijk niet meer kan bijbenen. Het lijkt wel of je zonder het bezit van een smartphone buiten het maatschappelijk gebeuren geplaatst wordt. Het praatje met de melkboer aan de deur is er niet meer bij. Via internet kun je iets van je gading uitzoeken en met enig geluk ligt het pakje de volgende dag op de deurmat. Het online shoppen of het internet winkelen zoals de vertaling in het Nederlands min of meer luidt, heeft een enorme vlucht genomen, zeker in het ‘corona tijdperk’. Ik weet ook dat er wel degelijk voordelen aan deze manier van kopen en verkopen zitten. Maar voor iemand van mijn leeftijd is het wel even wennen.

Reclame

Tijdens het ontstaan van die industriële revolutie werd een snelle verkoop van grote aantallen gelijke producten economisch gezien uitermate aantrekkelijk. De reclame als onderdeel van het begrip marketing maakt dit mogelijk, al kunnen hier ook nadelen aan zitten. Als je niet oppast kunnen ons door de industrie wensen aangepraat worden die verre van reëel zijn. De Amerikaanse journalist Vance Packerd wees ons hier al op in zijn in 1957 verschenen boek The Hidden Persueders (De verborgen verleiders). Denk ook aan de reclame voor sigaretten en alcoholhoudende dranken. Het maken van reclame wordt wel eens uitgelegd als het door middel van gerichte publiciteits-acties gedragsveranderingen bij mensen te veroorzaken om ze aan te zetten tot het kopen van een bepaald product en dit gebeurt onder meer door de naamsbekendheid van een merk te vergroten en hier is niets mis mee. Tenslotte blijft u zelf verantwoordelijk voor uw koopgedrag. Dat een krant als De Haagse Tijden vooral bedoeld is voor een wat ouder publiek zoals dat zo fraai heet, blijkt zowel uit de keuze van de geplaatste advertenties als uit de artikelen die erin staan. Deze krant wordt ook door jongeren gelezen zoals mij bekend is, maar dat is niet de doelgroep.

Vroeger kwamen de producten die gekocht werden voor een groot deel uit de directe omgeving. Zo leverden de boeren van Wassenaar hun producten rechtstreeks aan de inwoners van onze stad. Mede door de industriële revolutie is dit veranderd. Veel producten, waaronder de eerste levens-behoeften worden ver van hier geproduceerd. Ingrijpende veranderingen als de klimaatproblematiek en een oorlog niet eens zo ver hiervandaan hebben hier grote invloed op, met alle gevolgen van dien.